مقدمه: امنیت روانی، خط قرمز قانونگذار
در نظام حقوقی ایران، همانقدر که امنیت جسمانی و فیزیکی افراد دارای اهمیت است، امنیت روانی و آرامش خاطر آنها نیز مورد حمایت قانونگذار قرار گرفته است. جرم تهدید، دقیقاً در نقطهای شکل میگیرد که فردی با رفتار یا گفتار خود، این آرامش روانی را برهم زده و دیگری را نسبت به آیندهای شوم بیمناک کند. بسیاری از دعاوی کیفری که امروزه در دادسراها مطرح میشوند، ریشه در مشاجراتی دارند که در آن یکی از طرفین، عنان اختیار را از کف داده و به زبان تهدید متوسل شده است.
در این مقاله تخصصی، با بهرهگیری از منابع حقوقی و رویه قضایی حاکم در سال ۱۴۰۴، به بررسی ارکان جرم تهدید، بهویژه تهدید به قتل، تفاوت آن با اخاذی، و مجازاتهای پیشبینیشده در قانون مجازات اسلامی و قانون کاهش مجازات حبس تعزیری میپردازیم.
تعریف حقوقی جرم تهدید و ارکان تشکیلدهنده آن
تهدید در لغت به معنای ترساندن و بیم دادن است، اما در اصطلاح حقوقی عبارت است از «بیان نیت انجام عمل نامشروع و زیانبار علیه دیگری». برای اینکه رفتاری از نظر کیفری جرم محسوب شود، باید سه رکن اصلی را دارا باشد:
- رکن قانونی: اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها ایجاب میکند که عمل ارتکابی در قانون جرمانگاری شده باشد. مواد ۶۶۸ و ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مهمترین مستندات قانونی این جرم هستند.
- رکن مادی: تهدید باید نمود بیرونی داشته باشد. این نمود میتواند به صورت لفظی (فحاشی و خط و نشان کشیدن)، کتبی (نامه یا پیامک)، رفتاری (مانند نشان دادن چاقو) و یا در بستر فضای مجازی باشد. صرف نیت درونی برای ترساندن کسی، جرم نیست.
- رکن روانی (معنوی): مرتکب باید «قصد» ترساندن و ایجاد اضطراب در قربانی را داشته باشد. اگر فردی در عالم شوخی یا مستی حرفی بزند که عرفاً تهدید جدی محسوب نشود و سوءنیتی نداشته باشد، ممکن است تحقق جرم با چالش مواجه شود.
تهدید به قتل: جدیترین مصداق ارعاب
در میان انواع تهدیدات، «تهدید به قتل» به دلیل ماهیت خشن و غیرقابل جبران آن، از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است. طبق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی (جانی) یا شرفی (آبروریزی) نماید، مرتکب جرم شده است.
نکته بسیار مهم حقوقی این است که برای تحقق این جرم، لازم نیست تهدیدکننده واقعاً توانایی انجام قتل را داشته باشد یا در آینده آن قتل را انجام دهد. همین که کلام یا رفتار او در دل شنونده «ترس مؤثر» ایجاد کند و عرفاً موجب سلب آرامش شود، جرم محقق شده است. بنابراین، اگر فردی دیگری را تهدید کند که «تورا خواهم کشت»، حتی اگر هیچ اقدامی هم نکند، به دلیل ایجاد رعب و وحشت، مستحق مجازات است.
مجازات جرم تهدید در قانون جدید
بر اساس متن صریح ماده ۶۶۹ قانون تعزیرات، قاضی در برخورد با جرم تهدید (شامل تهدید به قتل، ضرر مالی یا شرفی)، مخیر است که یکی از دو مجازات زیر را انتخاب کند:
- شلاق: تا ۷۴ ضربه.
- حبس: از دو ماه تا دو سال.
اما نکته ظریف و کاربردی که وکلا باید به آن توجه داشته باشند، تأثیر «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» (مصوب ۱۳۹۹) بر این جرم است. بر اساس اصلاحات انجام شده، جرم تهدید موضوع ماده ۶۶۹ در زمره جرایم قابل گذشت قرار گرفته است. این بدان معناست که:
- اولاً: شروع تعقیب قضایی تنها با شکایت شاکی خصوصی امکانپذیر است.
- ثانیاً: در هر مرحله از رسیدگی (دادسرا، دادگاه بدوی، تجدیدنظر یا حتی اجرای حکم)، اگر شاکی رضایت دهد، پرونده بسته شده یا اجرای مجازات متوقف میشود.
- ثالثاً: طبق قانون کاهش، حداقل و حداکثر مجازات حبس در جرایم تعزیری درجه شش (که تهدید معمولاً در این دسته است) دستخوش تغییر شده و قضات تمایل بیشتری به اعمال مجازاتهای جایگزین حبس یا جزای نقدی دارند، مگر در موارد تهدید به قتل بسیار جدی که امنیت عمومی را خدشهدار کرده باشد.
تهدید در فضای مجازی و ادله اثبات دعوا
با گسترش پیامرسانها، بخش بزرگی از پروندههای تهدید از خیابان به فضای مجازی (اینستاگرام، تلگرام، واتساپ و…) منتقل شده است. سوال رایج مراجعین این است که «آیا اسکرینشات در دادگاه سندیت دارد؟»
پاسخ حقوقی این است: اسکرینشات، پرینت پیامکها و فایلهای صوتی ضبط شده، به خودی خود «دلیل قطعی» محسوب نمیشوند، اما به عنوان «اماره قضایی» ارزش بسیار بالایی دارند. این مدارک به قاضی کمک میکنند تا به علم و یقین برسد. بنابراین، اگر شخصی شما را در واتساپ تهدید به قتل یا انتشار تصاویر خصوصی کرد:
- به هیچ عنوان پیامها را پاک نکنید.
- از صفحه چت و پروفایل فرد اسکرینشات بگیرید.
- تلفن همراه خود را به عنوان مدرک به کارشناس فناوری اطلاعات قوه قضاییه ارائه دهید تا اصالت پیامها تایید شود.
تفاوت تهدید ساده و تهدید با اکراه (اخاذی)
قانونگذار در ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی، نوع خاصی از تهدید را جرمانگاری کرده که با زورگیری و اخاذی همراه است. اگر کسی با قهر و غلبه یا تهدید، دیگری را مجبور کند که سند یا نوشتهای (مثل چک یا سفته) را امضا کند یا سندی را به او بدهد، مجازات سنگینتری در انتظارش خواهد بود. در اینجا، تهدید وسیلهای برای رسیدن به مال یا سند است و مجازات آن علاوه بر حبس، شلاق نیز میباشد.
یک مثال واقعی (Case Study)
فرض کنید آقای «الف» که طلبکار آقای «ب» است، پس از ناامیدی از وصول طلبش، پیامی با این مضمون برای آقای «ب» ارسال میکند: «اگر تا فردا پولم را ندهی، کاری میکنم که جنازهات را خانوادهات تحویل بگیرند و آبرویت را در محل کار میبرم.»
تحلیل حقوقی:
در این پرونده، آقای «الف» مرتکب تعدد جرم شده است (تهدید به قتل + تهدید به ضرر شرفی). حتی اگر آقای «الف» واقعاً طلبکار باشد و حق با او باشد، قانون به او اجازه نمیدهد برای احقاق حق خود متوسل به روشهای غیرقانونی شود. آقای «ب» میتواند با استناد به پیامک ارسالی، از آقای «الف» شکایت تهدید مطرح کند. در این شرایط، طلبکار بودن آقای «الف» رافع مسئولیت کیفری او در جرم تهدید نیست، هرچند ممکن است قاضی آن را از جهات تخفیف مجازات (انگیزه شرافتمندانه یا تحریک ناشی از رفتار بزه دیده) در نظر بگیرد.
توصیههای کاربردی به طرفین دعوا
- برای قربانیان: اگر تهدید شدید، نترسید و وارد بازی روانی مجرم نشوید. پاسخ دادن با تهدید متقابل (مثلاً گفتن: اگر این کار را کنی من هم خانه ات را آتش میزنم) بزرگترین اشتباه است؛ زیرا شما نیز تبدیل به مجرم میشوید و جای شاکی و متهم عوض میشود. بلافاصله مستندسازی کرده و شکایت کنید.
- برای متهمان (ناخواسته): اگر در لحظه عصبانیت حرفی زدهاید، بهترین راهکار در دادگاه، ابراز پشیمانی صادقانه و تلاش برای جلب رضایت شاکی است. با توجه به قابل گذشت بودن جرم، رضایت شاکی سریعترین راه برای رهایی از مجازات است.
نتیجهگیری
جرم تهدید، به ویژه تهدید به قتل و آبروریزی، ابزاری است که قانونگذار با شدت با آن برخورد میکند تا امنیت روانی جامعه حفظ شود. اگرچه قانون کاهش مجازات حبس، جنبه خصوصی این جرم را پررنگتر کرده است، اما همچنان داشتن سابقه کیفری و تحمل شلاق یا حبس، عواقب سنگینی برای تهدیدکننده دارد. توصیه میشود در دعاوی مالی و خانوادگی، خشم خود را کنترل کرده و پیش از ارسال هر پیام یا بیان هر جملهای، به بار حقوقی سنگین کلمات «میکشمت» یا «آبرویت را میبرم» بیندیشید.
منابع
https://finolaw.net/جرم-تهدید-و-مجازات-آن/
https://yaghobilawyer.com/crime-threat/
https://vakilcity.app/blog/تهدید-به-قتل-و-مجازات-آن
https://centerlawgroup.com/the-crime-threatening-kill-punishment-threatening-kill-law/
ربات تلگرامی پارسی وکیل
دستیار هوشمند وکلا
عضو ربات رسمی پارسی وکیل بشوید و از قابلیتهای هوشمصنوعی این ربات به رایگان استفاده کنید.
برخی از سرویس های پارسی وکیل:
- نگارش و اصلاح لایحه دفاعیه با هوش مصنوعی
- سوال و جواب حقوقی با هوش مصنوعی
- طراحی وبسایت حرفهای وکالت در ۵ دقیقه
- جستوجوی هوشمند در آرای قضایی، نشستهای قضایی و ...
- و سرویسهای دیگر