مقدمه: سرقت، جرمی با چهره‌های گوناگون

در نظام حقوقی ایران، سرقت تنها یک جرم ساده با یک مجازات مشخص نیست. قانون‌گذار با توجه به شیوه ارتکاب جرم، ابزار استفاده شده، زمان وقوع و میزان خشونت به کار رفته، دسته‌بندی‌های دقیقی را انجام داده است. دو مورد از شایع‌ترین و در عین حال متفاوت‌ترین انواع این جرم، «کیف‌قاپی» و «سرقت مسلحانه» هستند. در حالی که کیف‌قاپی اغلب در خیابان‌ها و با سرعت بالا رخ می‌دهد، سرقت مسلحانه امنیت عمومی جامعه را نشانه می‌گیرد و مجازات‌های بسیار سنگینی از جمله اعدام را در پی دارد. در این مقاله تحلیلی، با استناد به قانون مجازات اسلامی و رویه قضایی سال ۱۴۰۴، به بررسی دقیق این جرایم، تفاوت‌ها و راهکارهای قانونی برخورد با آن‌ها می‌پردازیم.

بخش اول: کیف‌قاپی؛ جرمی در مرز غفلت و سرعت

کیف‌قاپی (Snatching) به معنای ربودن مال دیگری به صورت علنی و آشکار، اما معمولاً بدون توسل به زور و خشونت ابتدایی است. عنصر مادی این جرم، «ربودن» است که باید در حضور مال‌باخته اتفاق بیفتد. تفاوت ظریف حقوقی میان جیب‌بری و کیف‌قاپی در همین «علنی بودن» است؛ جیب‌بری در خفا انجام می‌شود، اما کیف‌قاپ جسارت انجام جرم در ملاءعام را دارد.

مجازات قانونی کیف‌قاپی

بر اساس ماده ۶۵۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، هر کس مرتکب ربودن مال دیگری از طریق کیف‌زنی، جیب‌بری و امثال آن شود، به مجازات‌های زیر محکوم می‌گردد:

• حبس: از ۱ تا ۵ سال
• شلاق: تا ۷۴ ضربه

نکته حقوقی مهم: اگرچه کیف‌قاپی جرم است، اما معمولاً شرایط «سرقت حدی» (که مجازات آن قطع دست است) را ندارد؛ زیرا یکی از شروط سرقت حدی، هتک حرز (شکستن قفل یا ورود به محل حفاظت شده) است و کیف‌قاپی معمولاً در خیابان و فضای باز رخ می‌دهد.

آیا سرقت موبایل کیف‌قاپی محسوب می‌شود؟

بله، در رویه قضایی فعلی، قاپیدن تلفن همراه از دست افراد در خیابان، مصداق بارز ماده ۶۵۷ است. اما اگر سارقین با استفاده از سلاح سرد (مانند چاقو) به سمت قربانی حمله کنند تا گوشی او را بگیرند، عنوان جرم از کیف‌قاپی ساده تغییر کرده و به «سرقت مقرون به آزار» یا «سرقت مسلحانه» تبدیل می‌شود که مجازات بسیار سنگین‌تری دارد.

بخش دوم: سرقت مسلحانه؛ خط قرمز امنیت عمومی

قانون‌گذار ایران نسبت به استفاده از سلاح در جرایم حساسیت بسیار بالایی دارد. سرقت مسلحانه زمانی محقق می‌شود که سارق یا سارقان در حین ارتکاب جرم، سلاح (گرم یا سرد) همراه داشته باشند، حتی اگر از آن استفاده نکنند.

تعریف سلاح در قانون

طبق تبصره ماده ۶۵۱، سلاح شامل موارد زیر است:

• سلاح گرم: انواع تفنگ، کلت، نارنجک و…
• سلاح سرد: قمه، شمشیر، کارد، چاقو، پنجه بوکس و…

مجازات‌های سنگین سرقت مسلحانه

مجازات این جرم بسته به شرایط وقوع آن متغیر است، اما در سال ۱۴۰۴ رویه قضایی به شرح زیر است:

۱. سرقت مسلحانه مقرون به آزار (ماده ۶۵۲):
اگر سرقت همراه با آزار باشد و سارق مسلح باشد، مجازات او حبس از ۳ ماه تا ۱۰ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه است. اگر جراحتی نیز وارد شود، مجازات جرح جداگانه محاسبه می‌شود.

۲. سرقت مشدد با ۵ شرط (ماده ۶۵۱):
اگر سرقت جامع شرایط زیر باشد، مجازات آن ۵ تا ۲۰ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق است:

1. سرقت در شب باشد.
2. سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
3. حداقل یک نفر حامل سلاح (ظاهر یا مخفی) باشد.
4. از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته باشند (یا کلید ساختگی).
5. همراه با آزار یا تهدید باشد.

۳. سرقت مسلحانه از بانک و صرافی‌ها:
طبق قانون تشدید مجازات سرقت مسلحانه، اگر سارقان برای سرقت از بانک‌ها، صرافی‌ها یا جواهر فروشی‌ها برنامه‌ریزی کنند، در صورتی که سرقت محقق شود، ممکن است به حبس ابد و در صورت وقوع قتل در حین سرقت، به اعدام محکوم شوند.

بخش سوم: مرز باریک میان سرقت و محاربه

یکی از نکات حیاتی در پرونده‌های سرقت مسلحانه، بحث «محاربه» است. طبق ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی، اگر شخصی سلاح بکشد و موجب ارعاب عمومی و ناامنی در محیط شود، «محارب» شناخته می‌شود. در این حالت، حتی اگر مالی را نرباید، قاضی می‌تواند حکم اعدام صادر کند. این موضوع در سرقت‌های مسلحانه خشن که فیلم آن‌ها در فضای مجازی منتشر شده و امنیت روانی جامعه را برهم می‌زند، بسیار محتمل است.

بخش چهارم: نکات کاربردی و رویه قضایی جدید

تاثیر قانون کاهش مجازات حبس (مصوب ۱۳۹۹)

در بحث کیف‌قاپی ساده (بدون آزار و بدون سلاح)، اگر ارزش مال مسروقه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد و سارق فاقد سابقه کیفری موثر باشد، جرم «قابل گذشت» محسوب می‌شود. یعنی با رضایت شاکی، پرونده بسته خواهد شد. اما توجه داشته باشید که سرقت مسلحانه و سرقت‌های مقرون به آزار، تحت هیچ شرایطی قابل گذشت نیستند و رضایت شاکی تنها می‌تواند موجب تخفیف جزئی در مجازات شود، نه توقف کامل اجرای حکم.

تفاوت سرقت در شب و روز

زمان وقوع جرم در میزان مجازات تاثیرگذار است. قانون‌گذار برای سرقت در شب (به دلیل کاهش دید و افزایش وحشت قربانی) مجازات‌های سنگین‌تری در نظر گرفته است. ماده ۶۵۴ تصریح می‌کند که سرقت در شب توسط سارقین مسلح (دو نفر یا بیشتر)، مجازات ۵ تا ۱۵ سال حبس دارد.

راهنمای عملی برای قربانیان (اقدامات طلایی)

اگر خدای نکرده قربانی کیف‌قاپی یا تهدید مسلحانه شدید، اقدامات زیر را به ترتیب اولویت انجام دهید:

1. تماس فوری با ۱۱۰: بلافاصله با پلیس تماس بگیرید. زمان در دستگیری سارقان خیابانی حیاتی است.
2. حفظ صحنه جرم: اگر سرقت از منزل یا خودرو بوده، به هیچ وجه به اشیاء دست نزنید تا تیم تشخیص هویت بتواند اثر انگشت برداری کند.
3. درخواست بازبینی دوربین‌ها: بسیاری از سرقت‌های خیابانی توسط دوربین‌های مداربسته مغازه‌ها یا کنترل ترافیک ضبط می‌شوند. سریعاً تقاضای تامین دلیل برای دریافت این فیلم‌ها را به شورا حل اختلاف یا دادسرا بدهید، زیرا حافظه دوربین‌ها معمولاً پس از چند روز پاک می‌شود.
4. ثبت دقیق مشخصات: در کیف‌قاپی، به جای شوک شدن، سعی کنید مشخصات ظاهری موتور (رنگ، نوع) و پوشش سارق را به خاطر بسپارید.

نتیجه‌گیری

فاصله بین یک کیف‌قاپی ساده تا یک سرقت مسلحانه مرگبار، تنها وجود یک چاقو یا اسلحه در جیب سارق است. قانون‌گذار ایرانی با درک این خطر، مجازات‌ها را به صورت پلکانی از ۱ سال حبس تا اعدام تنظیم کرده است. برای شهروندان، آگاهی از این قوانین می‌تواند در پیگیری حقوقی موثر باشد و برای مجرمین بالقوه، هشداری است که استفاده از سلاح، مسیر پرونده را از یک جرم مالی به یک جرم امنیتی با پایان تلخ تغییر می‌دهد.

منابع

https://www.bonyadvokala.com/blog/مجازات-کیف-قاپی-یا-کیف-زنی/

https://vekalatetehran.com/جرم-کیف-قاپی/

https://bahman-hashemi.ir/punishment-for-armed-robbery/

https://vakilalavi.com/مجازات-سرقت-مسلحانه/